fragment

Om U een indruk te geven van het boek, volgt hier een representatief fragment. Het is niet toegestaan deze citaten uit het boek te vermenigvuldigen zonder voorafgaande toestemming door de uitgever. 
© 1997; ©2000; ©2008 M. Heemelaar, Amsterdam - BSL, Houten.

Andere fragmenten vind je in de nieuwe onderdelen van het boek, die op deze website bij nieuw in de derde druk zijn geplaatst.

Uit hoofdstuk 2 (Wetenschap over seksualiteit): §2.4 (Psychologische verklaringen van seksueel gedrag): §2.4.1 Seksueel script.

2.4.1 Seksueel script

Een script is een algemeen, psychisch schema waarmee je een situatie interpreteert en ingaat. Het past binnen de theorie over cognitieve schema's uit de psychologie. Om de werkelijkheid overzichtelijk te houden, selecteren we in onze waarneming. Vervolgens ordenen we relevante informatie in de vorm van een cognitief schema.
Het eerste script dat beschreven werd is het restaurantscript. Het bleek dat de meeste mensen vanuit een algemeen schema interpreteren. Als je binnenkomt in een restaurant, zoek je een tafel uit. Als je het ge- sloten boekje op tafel in het restaurant ziet, lees je dat en je begrijpt dat je een bestelling moet opgeven als de ober aan je tafel komt staan.
Een bekend ander script is het liftscript: de meeste mensen gedragen zich uniform als ze een lift binnenstappen. Die gedragingen zijn min of meer standaard, afhankelijk van het aantal mensen dat in de lift staat als je binnenkomt. Als er bij binnenkomst al iemand in de lift staat, gaan bijna alle mensen in een diagonale positie ten opzichte van die persoon staan.

Zo wordt ook door je ontwikkeling, je leren, je socialisatie en je biologische achtergronden een seksueel script 'geschreven'. Dit seksuele script bevat voor veel mensen standaardcodes. Nederlanders leren dat je seks met tongzoenen begint en je er meestal niet mee eindigt. Mensen leren dat je je afzondert voor seks: je zoekt privacy op. (In hoofdstuk 3 wordt behandeld hoe dit vorm krijgt in de seksuele ontwikkeling van kinderen en jongeren.)

Seksuele scripts verschillen per tijd, per cultuur en ook per individu. Watzlawick analyseerde grote verwarring tussen Engelse meisjes en Amerikaanse soldaten in hun ontmoetingen bij de bevrijding na de Tweede Wereldoorlog over tongzoenen. In het Amerikaanse seksuele script van die tijd mocht tongzoenen veel eerder plaatsvinden na een ontmoeting dan in het script van de Engelse meisjes. Die meisjes maakten hier een soort huwelijksaanzoek uit op (Rigter, 2004). Zo heeft ieder mens een individueel seksueel script. Het seksuele script van iemand is de persoonlijke weerslag van al die invloeden. Je zou een seksueel script kunnen zien als een 'boek', waarin 'staat' wat iemand opwindend en niet opwindend vindt. Op onbewust niveau 'schrijft' dit 'boek' hem condities, emoties en gedrag op het terrein van seksualiteit voor. In dit boek staat welke situaties hij als seksueel opwindend beleeft, welke niet, hoe hij zich in seksuele situaties dient te gedragen en hoe je dingen kunt aanpakken.

Hierbij kun je denken aan verschillende facetten. Bij elk facet wordt een of een paar individuele voorbeelden gegeven.

a. Een kenmerkende opeenvolging van gebeurtenissen

• het blijkt dat veel seks in een relatie plaats vindt na een ruzie (Rigter, 1996c);
• veel mensen hebben een voorkeur voor het al of niet nemen van initiatief: sommige mensen vinden het opwindender om versierd te worden, bij anderen verdwijnt de lust dan juist, zij versieren liever zelf.

b. De sfeer van een situatie wordt ook sterk verschillend beleefd

• kaarslicht, speciale muziek, glaasje wijn, haardvuur; voor anderen juist aan het strand, in de auto, op een donkere, spannende openbare plek waar mensen langs zouden kunnen komen.

c. Lichamelijke kenmerken

• de geur van de partner. Voor veel mensen blijkt het heel belangrijk - zonder dat ze zich daar al te zeer bewust van zijn - dat de lichaamsgeur van de partner hen bevalt;
• glanzend haar;
• blond of donker haar;
• bepaalde vorm van de mond.

d. Kleding

• een strak truitje;
• spijkerbroek en wit overhemd.

e. Het optreden van een partner

• langzaam ontkleden door een partner;
• seksuele taal gebruiken om elkaar en jezelf op te winden;
• praten over seksuele belevenissen vinden sommige mensen ook opwindend.

f. Andere zintuiglijke waarnemingen van de fysieke omgeving

• geur van bloeiende kamperfoelie
• het geluid van een bromfiets, wat onbewust een associatie kan leggen met een fantasie en seksuele opwinding kan opleveren.

Aan de voorbeelden kun je zien dat een seksueel script uiteindelijk persoonlijk is. Bij al die elementen kan de ene lezer zich wel wat voorstellen en een andere juist weer niet. In (porno)films wordt geraffineerd gebruikgemaakt van onderdelen van seksuele scripts die door veel mensen gedeeld worden.
Het seksuele script kun je ook zien als een seksueel lied van verlangen. Daarbij heeft ieder zijn eigen lied. Zodra iemand tonen fluit van dit lied, raakt de ander opgewonden.
Een seksueel script is niet statisch, het ontwikkelt zich in de loop van het leven. Aanvankelijk, in de puberteit, is het 'boek' nog vrij dun. Het is van belang dat voorlichters zich realiseren dat hun seksuele script meestal veel omvangrijker is dan dat van de jongeren die ze voorlichten. Het script ontwikkelt zich naar aanleiding van seksuele ervaringen. Bepaalde voorkeuren veranderen dan ook.

Van Lunsen (1995) schreef een boek met de veelzeggende titel 'Seks moet je leren'. Hij gebruikt het begrip love-map waar wij het hebben over seksueel script: een liefdeskaart die aangeeft langs welke wegen je gevoelens en fantasieën zich bij voorkeur verplaatsen bij het deelnemen aan of het fantaseren over het seksuele verkeer. Met veel anderen verklaart hij een hardnekkige tegenstelling in veel heterorelaties aan de hand van de love-map: vrouwen vinden seks fijn als de relatie goed is, mannen vinden de relatie goed als de seks goed is. In de hiervoor behandelde theorie zijn verklaringen gegeven hoe die verschillen in de love-maps van man en vrouw ontstaan. Van Naerssen (1996) zegt hierover: seks is de motor die je trekt, maar niet de motor die het bij elkaar houdt.
Als er problemen zijn in een seksuele relatie kan het helpen om het seksuele script te analyseren. Deze analyse kan duidelijkheid scheppen over misverstanden die ontstaan uit een verschillend verwachtingspatroon van de partners. De meeste mensen kennen elkaars seksuele script maar ten dele. Dan kunnen codes verkeerd geïnterpreteerd worden, te veel vanuit projectie. Je neemt dan je eigen verlangen waar in de ander: je denkt dat de ander je gedrag opwindend vindt omdat je hoopt dat de ander dit vindt.

In de therapie voor seksuele delinquenten wordt het seksuele script  gebruikt als invalshoek voor de cliënt om meer controle te krijgen op ongewenst gedrag. Voor hulpverleners ligt het belang van het begrip 'seksueel script' bij de mogelijkheid onverwachte seksuele spanning te analyseren tussen cliënt en hulpverlener of tussen cliënten onderling. In de nu volgende studietaak wordt hier een voorbeeld van gegeven.